کتر محمد معين فرزند شيخ ابواقاسم از طلاب علوم دينی درنهم ارديبهشت ماه سال 1294 خورشيدی در شهر رشت زاده شد. نوزاد شيرخواره بود که پدر و مادرش را از دست داده و توسط پدر بزرگ های مادری و پدری نگهداری ميشود. تحصيلات دوره ابتدايی خود را در دبستان اسلامی و دوره متوسطه را در دبيرستان شاهپور رشت طی کرد. در آن زمان آموزش و پرورش گيلان (اداره معارف) هر سال تعدادی از دانش آموزان نمونه و ممتاز را برای تحصيل در دارالفنون تهران انتخاب و بورسيه ای به مبلغ 10 تومان در ماه پرداخت ميکرد, محمد معين که استعداد خود را در مدرسه نشان داده بود, انتخاب شده و دوره دوم متوسطه را در دارالفنون تهران طی ميکند. پس از اخذ ديپلم وارد دانشسرای عالی شده و در رشته فلسفه و ادبيات به ادامه تحصيل می پردازد. در دوره دانشجويی زبان فرانسوی را آموخته و به آن مسلط ميشود و رساله ای به اين زبان مينويسد, و حتی به اين زبان برای مهمانان فرانسوی درباره زبان و ادبيات سخنرانی ميکند که تحسين همگان را برمی انگيزد. در سال 1313 با نمره ممتاز موفق به کسب مدرک ليسانس از دانشگاه ميشود.
سال 1314 را به خدمت سربازی احضار و دوره شش ماهه دانشکده افسری را گذرانيد و در مهر ماه آن سال به سمت دبيری دبيرستان شاهپور اهواز منصوب گشته و پس از سه ماه به رياست دانشسرای شبانه روزی اهواز و در عين حال عضويت تحقيق اوقاف و رياست پيش آهنگی و تربيت بدنی استان به وی سپرده می شود.در خوزستان انديشه جمع آوری و تدوين اصطلاحات, لغات, امثال و حکم فارسی در وی ايجاد شد و کار روی آنرا شروع کرد, همچنين رسالات "گنجينه شوش" و "داستان هاروت و ماروت" را نوشت. عليرغم کار و مشغله سنگين در اين دوره موفق شد بصورت مکاتبه ای, از طريق يک آموزشگاه روانشناسی در بلژيک روانشناسی عملی و ديگر شعب آن از قبيل خط شناسی ، قيافه شناسی و مغز شناسی را فراگيرد.
دکتر معين در سال 1318 به تهران منتقل و در سمت معاون اداری دانشسرای مقدماتی و سپس سپس کفالت اداره دانشسراها در وزارت فرهنگ مشغول کار گرديد, همزمان در دوره دکترای زبان و ادبيات فارسی ثبت نام و به تحصيلاتش ادامه داد. در شهريور 1321 مراسم دفاع از رساله دکترای وی که " مزديسنا و تأثير آن در ادبيات پارسی" نام داشت, با حضور استاد راهنمای وی ملک الشعرای بهارانجام شد و با نمره "بسيار خوب" مورد قبول اساتيد واقع گرديد, و محمد معين نخستين دکتر ادبيات فارسی در ايران شناخته شد. دکتر معين با زبان های عربی , فرانسوی ,انگليسی , و زبان های کهن چون زبان پهلوی , فارسی باستان , اوستا و سانسکريت آشنا بود
پرکاری و تلاش بی وقفه, از ويژگيهای بارز دکتر معين بود, وی ضمن کار بعنوان استادی دانشگاه و مناصب بالا در ارگانهای ادبی و فرهنگی, و کارهای تحقيقی و پژوهشی و تاليف آثار متنوع, بويژه کار روی اثر ارزنده خود دايره المعارف شش جلدی "فرهنگ معين", همواره در سمينارها و کنفرانسهای ادبی در سراسر جهان شرکت و سخنرانی ميکرد. از جمله شرکت و سخنرانی در کنگره های هزاره ابن سينا , هفتصدمين سال نصيرالدين طوسی, شرکت در سمينار ادبی در دانشگاه هاروارد آمريکا به سال 1333, شرکت در کنگره خاور شناسان در مونيخ (آلمان) به سال 1336, در دانشگاههای مسکو, لنينگراد و باکو سال 1336, سخنرانی در لاهور درباره مولوی, سخنرانی در دانشگاه سوربن فرانسه سال 1337, افتتاح کرسی زبان و ادبيات فارسی در دانشگاه استراسبورگ فرانسه سال 1339و ... دکتر معين در سال 1339 از طرف دولت فرانسه به اخذ نشان هنر و ادبيات نايل آمد
دکتر معين جايگاه ويژه ای نزد استاد دهخدا و نيما يوشيج داشت , علامه دهخدا در وصيتنامه اش نوشت : "به ورثه خود وصيت می کنم که تمام فيشهای چاپ نشده لغت نامه را که ظاهراً بيش از يک ميليون است و از الف تا يا نوشته شده... به عزيزترين دوست من آقای دکتر معين بدهند که مثل سابق به چاپ برسد و اين زحمتی جانکاه معادل نصف تاليف است" . نيما يوشيج نيز در وصيتنامه اش دکتر معين را بعنوان وصی تعيين کرده بود تا اشعار وی را بررسی کند و قسمت لازم را انتشار دهد
دکتر معين اين ميهن دوست و عاشق فرهنگ و ادب ايران در تير ماه سال 1350 درگذشت