در سراسر پهنه ی گیلان از کوه و دشت, به بناهای تاریخی و آثار قدیمی بسیاری بر می خوریم. شاید در هیچ یک از نواحی ایران, به اندازه ی گیلان بقاع متبرک نباشد. بعضی از این بناها. چندین بار رو به خرابی رفته و بارها تجدید بنا شده اند و در این تعمیر و مرمت, شکل اصلی و قدیمی خود را از دست داده اند.
برخی از آن ها بر اثر رشد شهرها و توسعه ی خیابان ها و نوسازی های دیگر, به دستور شهرداری ها و سایر اولیای امور بی اطلاع, یکسره از میان رفته و اثری از آن ها به جای نمانده است. پاره ای از این ابنیه, به علت دور بودن از شهرها و تعدیات ماموران از همه جا بی خبر, سالیان دراز در مقابل باران ها و رطوبت فراوان گیلان ایستادگی کرده و تا امروز, پایدار و استوار مانده اند و با زبانِ گویایی, هنرمندی معماران و سایر اهل فن را شرح می دهند. این بناها که قدیمی ترین و عجیب ترین بناهای گیلان هستند, نگارنده ( دکتر منوچهر ستوده ) به نام عجایب هشت گانه بناهای تاریخی گیلان خوانده است. اینک نام آن ها:
1- مقبره ی تاج الدین محمود خیوی در لمیر محله آستارا, مورخ 732 هجری قمری.
2- مسجد بسیار قدیمی در کیش خاله دیناچال به نام " اسپیه مزگت " که ظاهراً تاریخ بنای آن به قرن چهارم هجری می رسد.
3- قلعه رودخان در بیست و سه کیلومتری جنوب فومن که در سال 918 هجری قمری به امر امیره حسام الدین بن امیره دباج از سلاطین اسحقی تجدید بنا شده است.
4- مناره آجری مناره بازار گسکر در 500 متری بقعه ی آقا سید زکی.
5- مقبره ی شیخ تاج الدین ابراهیم, معروف به شیخ زاهد گیلانی در دهکده ی شیخانور بر سر راه لاهیجان به لنگرود.
6- گنبد آجری پیر محله, در دهکده ی پیر محله رانکوه در 10 کیلومتری جنوب رودسر.
7- سر تربت امام, نزدیک خرابه های شار سمام؛ مورخ 883 هجری قمری.
8- پل آجری انبوه, که تمام آب شاهرود از زیر یک دهانه آن می گذرد. ( ییلاق رودبار)
قلعه رود خان - فومن
رودخان نام قلعهای است متعلق به دوره سلجوقیه که برفراز ارتفاعات جنگلی شهرستان فومن در انزلیچی رودخان ساخته شده و 6/2هکتار مساحت و 65 برج و بارو و دیواری به طول 1500 متر دارد. رطوبت بیش از حد هوا باعث رویش گیاه در لابهلای دیوارهای قلعه و پوسیدگی آنها شده، اما با این حال در مقایسه با قلعههای دیگر، رودخان سالم مانده است. قلعه عظیم وشگفت انگیر قلعه رودخان در ۲۵کیلومتری جنوب غربی فومن که در حوزه جغرافیایی این شهرستان قرار دارد در قله کوهی در دل جنگل آرمیده است. برای رسیدن به قلعه پس از عبور از شهر فومن، انزلیچی گشت، کردمحله، گشت رودخان، سیاه کش، سیدآباد و قلعه رودخان در جاده ای که نیمی از آن آسفالت و نیمی دیگر خاکی است باید طی مسیر کرد و به انزلیچی حیدرآلات که جاده ای اتومبیل رو به آن ختم می شود، رسید. از اینجا تا قلعه را باید با پای پیاده که حدود ۵کیلومتر است طی کرد. زمان لازم برای طی کردن این مسیر با پای پیاده حدود یک ساعت و نیم است که مقداری از آن را از طریق پله های احداثی باید طی کرد. برخى از ساکنین منطقه به این شایعه باور دارند که این قلعه را «جن ها» بنا کرده اند. آنها در باور خود، اظهار مى دارند هیچ بنایى که توسط آدمیزاد بنا شده باشد، نمى تواند اینقدر دوام بیاورد. بر اساس تحقیقات انجام شده، این دژ عظیم که به قلعه روخان (رودخان) موسوم است، طى وقایع و رویدادهایى که پس از دوره ساسانى به وقوع پیوست، تخریب شد، اما در قرن ۵ و ۶ هجرى قمرى و در زمان حکومت سلجوقیان تجدید بنا شد و به همین جهت در شمار قلاع اسمعیلیه مشهور است. از انزلیچی قلعه رودخان تا قلعه رودخان طبیعت بسیار زیبا و چشم اندازهای زیادی وجود دارد که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. در مسیر صعود به قلعه درختانی با قدمت طولانی به سمت آسمان قد علم کرده و نور از لابه لای شاخه های این درختان به پایین می ریزد. ارتفاع قلعه بین 665 تا 715 متر از سطح دریا میباشد. در سمت راست قلعه، رودخانهای به همین نام قرار دارد که از ارتفاعات، سرچشمه گرفته و آب آن از جنوب به شمال در جریان است.
آرامگاه شیخ زاهد گیلانی * لاهیجان *
این بنای تاریخی در بیرون شهر لاهیجان و در انزلیچی شیخانه ور، بر سر راه لاهیجان به لنگرود و بر دامنه کوه واقع شده است و به تاج الدین ابراهیم، ملقب به شیخ زاهد گیلانی تعلق دارد.
تنها کتیبه موجود این بنا، به خطی نه چندان خوش روی صندوق چوبی قدیمی مزار شیخ است که تاریخ 832 هـ . ق دارد. سبک معماری این اثر ویژگی های قرن هشتم یا نهم را نشان می دهد. سه طرف بنای اصلی دارای ایوان است در حجره اول مشرف بایوان شمالی قبر سید رضی بن مهدی الحسینی الباشکجانی وصندوق چوبین منتسب به شیخ زاهد هم در آنجا قرار دارد .همچنین، در همین اتاق و در کنار قبر اخیر, قبر بلند کاشیکاری شدهای قرار دارد که به روایتی، مدفن غلام شیخ زاهد و به روایتی دیگر آرامگاه پسر تیمور گورکانی است. بنای اصلی بقعه از داخل به شکل مربع و به ابعاد 610 سانتی متر است و با چهار گوشوار که بر چهار کنج بنا ساختهاند، طاق را جمع کرده به شکل گنبد در آوردند و بقیه بام، سفالین است.
پل خشتی لنگرود
این پل روی رودخانه ای که لنگرود نام دارد و آب آن از یکی از نهرهای سفیدرود است،و از میان داخل شهر می گذرد، بناء شده است.طول این پل بالغ بر 37 متر است و عرض آن 5/4 متر و ارتفاع بلندترین نقطه پل از سطح رودخانه 70/9 سانتی متر است. که دو قسمت شهر فشکالی محله را به راه پشته متصل می سازد.این پل را شخصی به نام (حاجی آقا پرد) ساخته و بنابر روایتی پل مزبور در محل پل قدیمی بدستور حاجی آقا بزرگ منجم باشی، در زمان سلطنت فتحعلی شاه، ساخته شده است.و در کتاب (دارالمرز ولایت ،گیلان،رابینو) در مورد این پل چنین آمده است:
پل خشتی لنگرود،پلی که با آجر و ساروج ساخته شده و دارای دو دهانه فراخ برای عبور کشتی است،37 متر طول و12 متر ارتفاع دارد و مربوط به دوران صفویه است،گو آنکه بعضی به عهد تیموری نسبت می دهند ولی سندی در این باره در دست نیست.
منزل قدیم منجم باشی
این خانه که در فشکالی محله لنگرود است،یکی از آثار قدیمی و تاریخی لنگرود به شمار می رود.خانه منجم باشی در فشکالی محله و جنب سبزه میدان لنگرود از املاک این خاندان است که تا امروز باقی مانده و در اصل شامل بیرونی ،اندرونی،خلوت خانه،مسجد،حمام و اصطبل بوده است.
باغ معروف منجم باشی
یکی دیگر از آثار دیدنی لنگرود باغ معروف منجم یاشی لنگرودی در انزلیچی دیوشل بوده است.وی در این دهکده کاخی ساخته و طرح باغی ریخته بود و بنای این کاخ را از افتخارات خود می دانست.
مجتمع جهانگردی چاف-چمخاله
یکی از آثاری که اخیرا بنا گردیده و از آثار دیدنی لنگرود به شمار میرود،مجتمع جهانگردی چاف چمخاله است این بنا که در 15 کیلومتری شهر لنگرود و در کنار رودخانه ای که مسیر آبش به طرف دریا است،قرار دارد.اراضی محدود این مجتمع 110 هکتار است که در مرحله اول احرای ساختمانی آن در 40 هکتار متر مربع بوده که جمعا 22000 متر مربع وسعت زیر بنای آن بوده و یک میلیون متر مربع نیز فضای محوطه سازی شده دارد.این مجتمع دارای 41 دستگاه ویلا،30 مهمانخانه،2 بلوک آپارتمانی، و همچنین دارای یک ساختمان اداری و یک سینما و تأسیساتی ورزشی مانند استخر شنا و یک درمانگاه است و از آبانماه سال 1261 در اختیار سپاه گیلان است و اخیراً سپاه مجدداً آن را در اختیار سازمان جهانگردی قرار داده است.
پل خشتی قدیمی نالکیاشر
یکی از آثار باستانی،قدیمی و دیدنی در شهرستان لنگرود است که قدمتش به حدود دوره صفویه می رسد.این پل خشتی که در مسیر انزلیچی لیالستان از انزلیچی لاهیجان،به نالکیاشر است،از ابنیه قدیمی محسوب می شود.که به طرز جالب و زیبای دیدنی ساخته شده است.
لیلاکوه
لیلاکوه کوهی است در نزدیکی شهر لنگرود در استان گیلان در شمال ایران که دامنههای این کوه امروزه تبدیل به قطب قهوهخانهای گیلان شده است.
پل نیاکو - رشت
در محله نیاکوی آستانه، بر سر راه لاهیجان به رشت واقع شده و ظاهرا از آثار دوره صفویه است. پل نیاکو 50 متر طول، 80/5 متر عرض و از سطح آب حدود 6 متر ارتفاع دارد.
سطح معبر پل سنگ فرش شده و در طرفین دارای جان پناهی است. پل دارای دو دهانه بزرگ و دو دهانه کوچکتر در طرفین آنهاست. پهنای دهانه های بزرگ هر یک 30/2 متر و بلندی آنها از تیزه طاق تا سطح زمین 40/1 متر است. ابعاد آجرهایی که برای ساختن این دو دهانه به کار رفته، 4×17×17 و در بخش های دیگر 5×20×20 سانتی متر است. این پل به شماره 1443 به ثبت تاریخی رسیده است.