1-گیلکی 100 درصد زبان 2- گویش ها و لهجه های زیر مجموعه زبان گیلکی

[sepidrod]

از این پس، قصد دارم سری مقاله‌هایی از دوست خوبم جواد صادقی را در وَرگ قرار دهم با عنوان «زبان گیلکی» که پیش از این در نشریه‌ی دانش‌جویی نی‌ناکی منتشر شده است. خواندن همراه با دقت این سلسله مقاله را به کسانی که علاقه‌مند به رسیدن به یک جمع‌بندی کلی و مروری از زبان گیلکی و تاریخ ادبیات آن و مسائل حاشیه‌ای‌اش هستند، توصیه می‌کنم. و اینک نخستین بخش آن:


در این سری مقالات سعی می‌کنیم ابتدا به تاریخچه و تقسیم‌بندی گویش‌های گیلکی بپردازیم و سپس به معرفی شاعران و نویسندگان ادبیات کلاسیک گیلکی بپردازیم و بدینگونه با زبان مردم گیلک آشنا شویم.
تاریخ، نژاد و زبان مناطقی که امروزه عمومن در استان‌های [b:697f757a45]گیلان، مازندران، گلستان [/b:697f757a45]و دامنه جنوبی البرز در سه استان [b:697f757a45]سمنان، تهران و قزوین [/b:697f757a45]پراکنده‌اند چنان به هم پیوند خورده که به سختی می‌توان آن‌ها را از هم جدا کرد.

در اوستا از وارِنا (=والانا =گیلانا) نام برده شده است. [b:697f757a45]«پشتخوارگر» نام کشوری در همسایگی ساسانیان بود که شامل مناطق نامبرده می شد[/b:697f757a45][۱]. این پیوند تا دوره قاجاریه هم بود. [b:697f757a45]به گونه‌ای که ایالت «دارالمرز» یا «گیلان» نام این سرزمین بود.[۲][/b:697f757a45]
از نظر علم زبان‌شناسی مردم این نواحی (گیلان، مازندران، غرب گلستان و دامنه جنوبی البرز یعنی طالقان و الموت و…) به [b:697f757a45]یک زبان با ده‌ها گویش و لهجه سخن می‌گویند که به آن «گیلکی» گفته می‌شود.[[/b:697f757a45]۳] به عبارت دیگر مازندانی‌ها و گیلانی‌ها قومی [b:697f757a45]واحد با نام گیلک‌اند، [/b:697f757a45]با تنوع فراوان گویشی.[۴] تقریبا همه ادبیات قدیمی و کلاسیک که از مازندران به جا مانده نیز در آن به این مسئله اشاره شده که به گیلکی سروده شده است. که معروف‌ترین آن‌ها دیوان «امیرپازواری» شاعر بزرگ مازندرانی است که آهنگ‌های امیری که یادگار اوست، زبانزد خاص و عام در گیلان و مازندران است. در منابع مکتوب دیگر نیز به این مسئله اشاره شده[۶] و امروزه نیز [b:697f757a45]انزلیچی مازندرانی زبان خود را گِلکی (گیلکی)[/b:697f757a45] می‌دانند.[۷]

زبان‌شناسان در مورد تقسیم‌بندی این گویش‌ها اختلاف نظر دارند. اما نظر صحیح‌تر و عمومی‌تر این است که زبان گیلکی به شش گویش زیر تقسیم می‌شود:
۱[b:697f757a45]- گیلکی مازندرانی شرقی: ساری، نکا، بهشهر، بندر گز، قائم‌شهر و سوادکوه و…
۲- گیلکی مازندرانی غربی(تبری): آمل و بابل و نور و نوشهر و… که دارای بیشترین ادبیات مکتوب است.
۳- گیلکی تنکابنی: کلاردشت، تنکابن، رامسر، چابکسر و عباس‌اباد و… که حد واسط بین گیلان و مازندران است و بخشی که در مازندران قرار دارد قبلا جزو استان گیلان بود.
۴- گیلکی گالشی: لهجه کوه‌نشینان تمام مازندران و کوه‌نشینان شرق گیلان که دارای بیشترین تنوع است و به انواع مختلف لهجه‌ها از جمله گالشی گیلانی، مازندرانی، طالقانی، رودباری-الموتی، اشکوری و… تقسیم می‌شود.
۵- گیلکی بیه‌پیشی(شرق سپید رود): لاهیجان، آستانه، لنگرود، رودسر
۶- گیلکی بیه‌پسی(غرب سپیدرود): رشت، انزلی، فومن، رضوان‌شهر، خمام و…[۸] ادامه دارد[/b:697f757a45]نوشته جواد صادقی
آذر ۱۳۸۳، شماره دوم نی‌ناکی
توضیح پاورقی:
۱- جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامداران گیلان، مقدمه، ۱۳۷۰
۲- محمود پاینده لنگرودی،خونینه‌های تاریخ دارالمرز، مقدمه
۳- دکتر بهمن سرکاراتی: اهمیت گویشها و لهجه‌های ایانی – اطلاعات شماره۲۳۱۴۴ – دکتر ایران کلباسی: گویش کلاردشت و رودبارک. ص۱۵ – دکتر یدا…ثمره: تحلیل ساختاری فعل در گویش گیلکی کلاردشت. ص۱۶۹
۴- دکتر ایران کلباسی، گویش کلاردشت و رودبارک. ص۲۰
۵- دیوان امیر پازواری
۶- دکتر صادق کیا ، واژه‌نامه طبری. ص۹
۷- م.پ.جکتاجی، یادنامه امیرپازواری
۸- دکتر ایران کلباسی، گویش کلاردشت و رودبارک، مقدمه – م.پ.جکتاجی، زبان گیلکی و لهجه‌های مختلف آن، دامون، سال اول، شماره۹

[antiros]

ممنون سعید از مطلب خوبت .امیدوارم بازم مثل قدیم از این قبیل مطالب بیشتر بزاری

[abarar1989]

مرسی آبرار