عمارت کلاه فرنگی و زیبایی های باغ محتشم

بسیاری از کسانی که به تماشای باغ محتشم می روند شاید به تنها چیزی که توجه نمی کنند معماری زیبای عمارت کلاه فرنگی است در صورتی که این بنای چوبی حدود ۲۰۰ سال است که رطوبت ۹۵ درصدی وبرفهای سنگین و زلزله ها را دوام آورده و هنوز استوار بر چهره رهگذران لبخند می زند .
عمارت زیبای کلاه فرنگی با ۱۲۰ هزار متر مربع مساحت توسط محتشم الملک ( سردار معتمد ُ از خوانین و حاکمان بزرگ زمان خود در کشور و گیلان)در سال ۱۳۲۷ هجری قمری بنیان گذاشته شد . این عمارت در جنب گوهر رود قرار دارد که روزگاری آبش اینقدر گل آلود نبود و حتی در تابستان خانزاده ها در آن شنا می کردند . هرچند مردم عادی هم بی نصیب نبودند . ( با پیشرفت صنایع و عدم مدیریت صحیح پسابهای صنعتی و شهری دو رود زیبای شهر رشت به بدترین وضعیت اکوسیستمی گرفتار شدند .
باغ محتشم در جنوب شهر رشت از سالهای دور برای مردم این دیار که اوقات فراغت را با گردش در خیابانهای شهر آن سپری می کردند مکانی آشناست.بانی این باغ را صادق اکبر _محتشم الملک ملقب به سردار معتمد از ساکنین و حکام گیلان در صدر مشروطیت(ق-ه-1327) میدانند،گفته شده است آنگاه که محتشم السلطنه یا سردار معتمد که بعنوان یک رجل سیاسی با عناوین سفیر یا کنسول ایران در طرابوزان بود با مشاهده باغ بزرگ و مشجری که محصور در رود و جویبار بود به این اندیشه افتاد که عین آن را در رشت پیاده کند.بهمین جهت وقتی به رشت آمد با استفاده از الگوی باغ بزرگ مذکور به پیاده کردن اندیشه خود پرداخت و بدین ترتیب باغ محتشم موجود که در آن روزها خارج از شهر بود از قوه به فعل آمد و برای اینکه مطابق الگوی باغ بزرگ طرابوزان باشد در قسمت جنوب باغ موجود با همت و پشتکار دهقانان و با حفر کانال یا آبراهه اعزامی مسیر گوهررود را تغییر داد تا آب قسمت غربی باغ را احاطه نماید،سپس عمارت معروف به کلاه فرنگی در زاویه جنوبی آن بنا نهاد و برای اینکه در تابستان از آّب سرد استفاده نمایند،یخچالی سنتی در قسمت غربی عمارت احداث کرد که هم اکنون آثار آن مشاهده می شود.
البته عین این باغ ،النهایه با مقیاسی کوچکتر در زادگاه اجدادی خود در انزلیچی (امشه)احداث کرده بود که گویا اخیرا تخریب شده است ،بد نیست دانسته شود که طبق یک سنت متداول مالکان و ثروتمندان در آن روزها برای خود در خارج از شهر باغاتی احداث می کرده اند مثل باغ منظریه،باغ مشکات_باغ گنجه و امثال آن.مظفرالدین شاه قاجار در سال 1320ه_ق بهنگام عزیمت به دومین سفر فرنگستان که به رشت آمده بود از باغ محتشم به جهت تماشای گاوبازی (احتمالا ورزا جنگ) دیدن کرده در سفرنامه خود آورده است :باغ محتشم دارای درختان جنگلی بسیار و عمارت سه طبقه چوبی دارد و محل بسیار باصفایی است.
معهذا قدمت درختان آزاد باغ محتشم که نام علمی آن zelkova میباشد حکایت از احداث باغ در زمانی دورتر دارد،دقت در خیابان بندی و رعایت فواصل غرس نهال_محوطه سازی و بهره گیری از روش علمی احداث باغهای عمومی ،شکل گیری یکی از زیباترین و بزرگترین باغهای ایران را در اواخر قرن 13 هجری قمری در پی داشته است.
مساحت اولیه باغ محتشم بالغ بر 157400 مترمربع و این باغ حدود 1864 اصله درخت پلاک کوبی شده داشته است که این باغ به استثنای درختان قطع شده برای احداث ساختمان کلاه فرنگی در ازای بدهی مالیاتی سردار معتمد در زمان رضاخان به اداره دارایی واگذار و بعدها در اختیار شهرداری قرار گرفت،باغ محتشم به لحاظ بهره گیری از اصول و روش علمی احداث باغهای عمومی قابل ثبت در فهرست آثار ملی ایران میباشد.